Consultatie JTF Rijnmond

Uit het Europese Just Transition Fund komt een budget van € 58,5 miljoen beschikbaar voor duurzame transitie van Groot-Rijnmond. 

Lees hierna verder of ga direct door naar het consultatieformulier >  

De grootste opgaven zijn het versnellen van de energietransitie, het vernieuwen van de economie en het veerkrachtig maken van de arbeidsmarkt. Inzet op decarbonisatie door het versneld verminderen van fossiel energieverbruik en CO₂-uitstoot door inzet op meer duurzame energiebronnen (elektrificatie, waterstof etc.). Inzet op decarbonisatie door vernieuwing met duurzame, circulaire waardeketens in de havenindustrie. Op de arbeidsmarkt ontstaan nieuwe banen waarvoor de juiste competenties moeten worden aangeleerd en bestaat er al een vacatureoverschot om te verminderen, waarbij ook het imago van de haven als aansprekende werkomgeving kan worden verbeterd. Binnen de kaders van bestaand beleid, actuele ontwikkelingen en de 'spelregels' bij het Europese budget, is gekozen de middelen hiervoor in te zetten. 

Met dit document vragen de programmapartners gemeente Rotterdam, arbeidsmarktregio Rotterdam en provincie Zuid-Holland uw reactie op voorgaande keuzes. Hierna vindt u kort enige achtergronden. Daarna een visuele weergave van de doorlopen analyseslagen, waaruit drie programmalijnen voortkomen. Ten slotte concretisering van die drie programmalijnen met voorbeelden van soorten projecten die voor aanvragen tot subsidie in aanmerking zouden komen.

Achtergronden
Als onderdeel van de ‘Green Deal’ heeft de Europese Commissie (EC) in januari 2020 het voorstel voor een Just Transition Mechanism (JTM) gepresenteerd. JTM biedt financiële hulp aan regio's in de energietransitie die sterk afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen. Onderdeel van het JTM is pijler 1, het Just Transition Fund (JTF). JTF is een subsidie instrument om de negatieve gevolgen van de energietransitie op de arbeidsmarkt en in de economie op te vangen. Voor het Haven Industrieel Cluster (HIC) Rijnmond is € 58,5 miljoen beschikbaar vanuit het JTF. Dit voorjaar hebben de provincie Zuid-Holland, gemeente Rotterdam, Havenbedrijf Rotterdam, Deltalinqs en InnovationQuarter (IQ) de meerdimensionale transitieopgave voor het HIC met elkaar geanalyseerd.

De hoofdlijnen voor de  transitieopgave zijn het versnellen van de energietransitie, het vernieuwen van de economie en veerkrachtig maken van de arbeidsmarkt voor deze transitie. Daarnaast bestaat de opgave de benodigde 'backbone infrastructuur' te realiseren die randvoorwaardelijk is aan het kunnen realiseren van deze transitieopgave in het Rijnmond gebied.

Onderstaande afbeelding duidt dat de subsidiemiddelen onder het JTF (pijler 1) goed aansluiten op de opgaves tot het versnellen van de transitie, het vernieuwen van de economie en een veerkrachtige arbeidsmarkt. Naast pijler 1 biedt het gehele JTM mogelijkheden om middelen in te zetten vanuit Invest EU (pijler 2) en de EIB (pijler 3). Met name pijler 2 en 3 richten zich op het investeren in infrastructuur benodigd voor de transitie.

Doorlopen analyse
Om concrete keuzes te kunnen maken voor de afbakening van de inzet van JTF middelen zijn diverse onderzoeken en aanwezige beleidsdocumenten geanalyseerd. Daarnaast zijn een aantal relevante partijen en organisaties geïnterviewd. Het geheel van deze exercitie heeft geleid tot een keuze van drie programmalijnen en daaronder mogelijke interventies binnen het JTF.

Het JTF Rijnmond versterkt het transitieproces door:

Versnellen transitie
Vernieuwen economie
Veerkrachtige arbeidsmarkt

Brondocumenten

PBL studie: https://www.pbl.nl/publicaties/regionale-arbeidsmarkteffecten-van-de-energietransitie-een-scenarioverkenning

Haven landingspagina - RIZ Haven landingspagina (rijnmondinzicht.nl) 

Arbeidsmarktonderzoek: arbeidsmarktonderzoek-hic.pdf (windows.net)

Advies Energietransitie en arbeidsmarkt HIC (gemeente Rotterdam) 

Actieplan haven (2016): Gezamenlijke aanpak voor toekomst industrie | Haven van Rotterdam (portofrotterdam.com) 

Havenvisie: Uitvoeringsagenda Havenvisie 2030 | Haven van Rotterdam (portofrotterdam.com)

Rotterdams Klimaatakkoord (RKA)

Klimaatakkoord: Sectortafel Industrie | Organisatie van de uitvoering van het Klimaatakkoord | Klimaatakkoord 

EIB-rapport financiering Roadmap Next Economy 

Versnellingshuis van Deltalinqs 

Zuid-Hollands investeringsplatform 

Clusterplan industriecluster Rotterdam-Moerdijk

Quickscan economische impact Startmotor projecten HbR (Rebel, 2020) 

Het Rotterdam Effect (Erasmus Universiteit Rotterdam, 2018) 

Werkprogramma Maritieme Strategie en Zeehavens (Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, 2018) 

Klimaattafel Haven en industrie Rotterdam - Moerdijk (Clusterplan, 2020) 

In drie stappen naar een duurzaam industriecluster Rotterdam-Moerdijk in 2050 (Werkgroep Industriecluster Klimaatakkoord, 2018)

Pathways to a decarbonised port, Wuppertal Institute e for Climate, Environment and Energy (2017) 

Analyse MMIP’s

Human Capital agenda Zuid-Holland Human Capital Akkoord Zuid-Holland – projecten – EBZ | Economic Board Zuid-Holland (economicboardzuidholland.nl)

Deelakkoord Energy Switch

TNO: Scenariostudie waterstof in het transportsysteem van Rotterdam

 

 

 

Programmalijnen JTF:

1) Versnellen transitie: Decarbonisatie bestaande industriële ketens

2) Vernieuwen economie: Stimuleren nieuwe, duurzame industriële ketens

3) Veerkrachtige arbeidsmarkt: Duurzame arbeidsmarkt met toekomstvaardige werknemers en werkgevers

 

Interventies JTF:   

Onder andere:

• Redesign scans
• Bedrijven helpen naar niet-fossiele en circulaire productiemethoden
• Vervangen van fossiele grondstoffen door bijv. waterstof
• Klimaatneutrale logistiek
• Opwerken en toeleiden van businesscases naar kapitaal

Onder andere:

• Acties gericht op waterstof, elektrificatie, circulair
• Haalbaarheidsstudies
• Hergebruik en verwaarding van reststromen tot alternatieve  grondstoffen
• Inrichten productiefaciliteiten groene chemie
• Pilotplants TRL 4-7 (de-risking)

Onder andere:

• Redesign scan gericht op arbeid,
• Opleidingen voor om/bijscholen
• Scholingsfonds
• Vernieuwen onderwijs
• Regionale mobiliteitsteams
• Vernieuwen van onderwijs
• House of Industry Skills
• PR gericht op HIC als werkgever
  
  

Programmalijn 1       

Versnellen transitie: decarbonisatie bestaande industriële ketens

Doel van deze programmalijn is bestaande industrie, inclusief ketenpartners, te helpen bij de transitie. Denk aan het uitvoeren van redesign scans tot decarbonisatie en het uiteindelijk doen van investeringen gericht op het aanpassen van productieprocessen naar niet-fossiel. Het vervangen van fossiele grondstoffen door inzet van elektrificatie, waterstof e.d.

Acties die onder deze prioriteit in aanmerking komen:

• Instrumenten tot haalbaarheid, ontwerp en toepassing van verduurzamingsmaatregelen (bijvoorbeeld 'redesign scans' tot decarbonisatie) voor de keten en voor productieprocessen;
• Bedrijven ondersteunen bij aanpassing van processen in de industrie op niet-fossiele en circulaire productiemethoden;
• Vervolginvesteringen in daadwerkelijk toepassen van aanpassingen tot decarbonisatie;
• Toepassingsgerichte samenwerking tussen mkb’er(s) en grote bedrijven (en kennisinstellingen) aan oplossingen binnen de regionale transitie. Hieronder valt mogelijk ook het gezamenlijke gebruik (gedeelde) innovatie-infrastructuur voor bedrijven (fieldlabs, FLIE) en instrumenten voor (innovatie)trajecten, en skillsontwikkeling, waar deze specifiek van meerwaarde zijn voor de decarbonisatie in de chemieketens;
• Ondersteuning in het opwerken van toepassingen naar financierbare businesscases ('toeleiding kapitaal');
• Vervangen van fossiele grondstoffen door elektrificatie, waterstof, e.d.;
• Klimaatneutrale logistiek: personen- en kleinschalige logistiek via elektrische oplossingen, zware logistiek en binnenvaart (ook) via waterstof

Deze lijn richt zich op partners betrokken bij de transitieopgave. Denk met name aan (mkb) bedrijven in de bestaande chemie-keten van het HIC. De keten bestaat uit toeleveranciers, producenten, logistiek, afnemers. Het programma biedt nadrukkelijk ook ruimte voor samenwerkingsprojecten waarin mkb en kennis- en onderwijsinstellingen samen optrekken, om decarbonisatie-oplossingen tot daadwerkelijke toepassing te brengen.

Programmalijn 2       

Vernieuwen economie: Stimuleren nieuwe, duurzame en/of circulaire industriële ketens

Deze programmalijn omvat het ontwikkelen van nieuwe waardeketens die de fossiele industrie kunnen gaan vervangen. Het stimuleren van de afzetmarkt voor groene waterstof, inzet op elektrificatie, zon, wind, technologische innovaties die dichter bij de markt worden gebracht. Denk ook aan de industrie binnen het HIC op het vlak van circulaire chemie ter verwaarding van nieuwe circulaire grondstoffen. Dit omvat de verwerking van reststromen tot bruikbare grondstoffen. Bijvoorbeeld hergebruik Lithium-batterijen en duurzame productie van groene methanol voor de chemie en transportsector. Al deze voorgestelde processen zijn relatief nieuw en ondervinden uitdagingen in het financieren van opschaling naar praktijkschaal, door de nieuwe concepten die worden toegepast en in de bekostiging vanwege de onrendabele top.

 Acties die onder deze prioriteit in aanmerking komen:

• Acties die bijdragen aan nieuwe waardeketens, denk aan elektrificatie, groene waterstof, warmte, circulair
• Vroege haalbaarheidsstudies (economisch, commercieel, technisch) gericht op 'programma van eisen' voor toepassingen;
• Late haalbaarheidsstudies (economisch, commercieel, technisch) gericht op 'blauwdruk' voor productiefaciliteiten;
• Hergebruik, recycling en verwaarding van reststromen tot alternatieve grondstoffen;
• Pilots waar ‘proof of concept’ op industriële schaal wordt getoetst / gedemonstreerd. Inzet van JTF als de-risking van kapitaalintensieve innovatieve investeringen op TRL 4-7;
• Realisatie van moderne installaties in het HIC, inrichten productiefaciliteiten voor groene chemie;
• (Door)ontwikkeling van innovaties en haalbaarheidsstudie die oplossingen bieden voor de transitie (nieuwe waardeketens);
• Ondersteuning in het investeringsgereed maken van business cases ('toeleiding kapitaal'); 

Doelgroep van deze lijn zijn partners betrokken bij de transitieopgave. Denk aan het regionale (mkb) bedrijfsleven - inclusief innovatieve start- en scale-ups - zelfstandig, met elkaar of in samenwerking met kennis- en onderwijsinstellingen op WO-, HBO- en MBO-niveau.  Het programma biedt nadrukkelijk ook ruimte voor samenwerkingsprojecten waarin mkb met andere partijen samen nieuwe duurzame industriële waardeketens in circulaire chemie naar praktijktesten en toepassing brengen.

Programmalijn 3       

Veerkrachtige arbeidsmarkt: Bemensen van de werkgelegenheid in duurzaam toekomstbestendig HIC

Met de transitie verandert in veel gevallen ook de aard van het werk. De veranderingen verschillen per subsector, bedrijf en positie, maar in algemene zin zal het werk vaker digitaal en geautomatiseerd zijn, is nieuwe kennis van technologieën en materialen vereist, kennis op het gebied van installatie en onderhoud, op het gebied van logistieke processen en meer. Chemiebedrijven investeren zelf in het ‘up to date’ houden van de kennis en expertise van hun personeel, en werken in diverse samenwerkingsverbanden samen met overheden en kennis- en onderwijsinstellingen.

De interventies vanuit JTF moeten bijdragen aan beschikbaarheid van voldoende juist opgeleide en gemotiveerde beroepsbevolking voor de opgaven zoals deze voor de industrie spelen. Dit onder de omstandigheden dat er in het HIC sprake is van een vacature-overschot, zowel nu als in voorspellingen voor komende jaren. Prioriteit ligt dan ook bij het vinden van inzetbare mensen, méér dan het creëren van banen. Het gaat hierbij om scholieren/studenten, werk-naar-werk, instromen via modulaire opleidingen etc. Maar ook inclusiviteit speelt een rol. Vanuit de achterstand op de arbeidsmarkt, kunnen kansen worden geboden aan mensen binnen de energietransitie. De arbeidsmarktbehoefte voor de zogenaamde '22nd century backbone infra' voor meer duurzame energie is nog volop in ontwikkeling. Met het instellen van een arbeidsmarktfaciliteit à la het Scholingsfonds is er ruimte tot flexibiliteit om op deze ontwikkelingen te reageren.

Acties die onder deze prioriteit in aanmerking komen

• Redesign scan gericht op arbeid, werk en skills (in samenhang met redesign scan onder programmalijn 1);
• Modulaire opleidingen voor om-/her-/bijscholen naar circulaire chemie en verwante ketens, gekoppeld aan redesign;
• Scholingsfonds;
• Vernieuwen van onderwijs met innovatieve curricula en laagdrempelige breed toegankelijke faciliteiten (bijvoorbeeld opleidingsschip);
• Loopbaanoriëntatie, divers arbeidspotentieel aanboren (zit ook in voorwaarden als aanpassen van volcontinu-cultuur bij bedrijven);
• Arbeidsmarkt betrekken in haalbaarheidsstudies nieuwe waardenketens in samenwerking met de 'asset owners';
• Experimenteren met een skills-standaard, opvolgend aan landelijke ontwikkeling daarvan;
• Investeringen in het slechten van mobiliteitsbarrières (voorbeeld elektrische fietsen naar haven vanaf Zuid-Hollandse eilanden);
• House of Industry Skills; instrumenten ontwikkelen waarmee werkenden en werkzoekenden online ontdekken welk werk bij hun skills past. Ook kunnen organisaties hiermee werknemers vinden met de juiste skills voor hun vacatures;
• Regionale mobiliteitsteams (complementair aan reguliere gemeentelijke taak) specifiek gericht op werk naar werk begeleiding als gevolg van reorganisatie na verduurzaming bestaande industrie, zie ook bij programmalijn 1;
• Voorlichting en loopbaanoriëntaties gericht op aansprekende beeldvorming en perceptie van het HIC als werkgever. 

De belangrijkste doelgroep zijn wederom partners betrokken bij de transitieopgave. Het regionale (mkb) bedrijfsleven dat deze transitie doormaakt, maar meer dan in de andere programmalijnen kan deze doelgroep in deze lijn (ook) indirect betrokken zijn. Direct en aanwijsbaar ondersteunend aan de behoeften van deze bedrijven, zijn samenwerkingen tussen onderwijsinstellingen, werknemersorganisaties, werkgeversorganisaties en overheden (sociale diensten, werkplaatsen) in de arbeidsmarktregio doelgroepen voor deze prioriteit.

Budgetverdeling
De verdeling van de JTF middelen zal zijn € 29,25 miljoen voor programmalijnen 1 en 2 gezamenlijk en € 29,25 miljoen voor programmalijn 3. Integrale projecten die bijdragen aan zowel economie als arbeidsmarkt worden aangemoedigd.

Consultatie
De programmapartners gemeente Rotterdam, arbeidsmarktregio Rotterdam en provincie Zuid-Holland leggen deze invulling voor ter reactie. Daarbij vragen wij uw antwoorden op de volgende vragen via bijgaande link>